PAARS is onderdeel van de Diversiteitsweek
Bereid een les over een gevoelig thema goed voor
Uit onderzoek blijkt dat leerkrachten en leerlingen volgende thema’s aangeven als gevoelig om te bespreken in de klascontext:
- Discriminatie (23%)
- Religie (17%)
- Seksualiteit (11%)
- Taal (8%)
- Culturele verschillen (6%)
Een les over een gevoelig thema bereid je best goed voor. Hier volgen alvast enkele adviezen:
1. Creëer een veilig klimaat in de klas
Dit wil zeggen dat iedereen zijn/haar/hun mening mag geven. Best worden hiervoor een aantal afspraken gemaakt:
- We schelden niet.
- We luisteren zonder oordeel te vellen.
- We mogen het oneens zijn met elkaar maar dat wil niet zeggen dat je personen met een andere mening mag veroordelen. Vermijd dus opmerkingen zoals 'Maar jij bent toch echt een…'. Gebruik liever 'Wat jij zegt, vind ik niet oké omdat…'.
- Niet iedereen moet zijn/haar/hun mening geven.
- We spreken vanuit onszelf. We vermijden veralgemeningen door zoveel mogelijk de ik- boodschap toe te passen.
- Spreek met de klas enkele gesprekregels af (en indien nodig, herinner ze eraan tijdens het gesprek).
2. Wees goed voorbereid
Ken je onderwerp. Lees je inhoudelijk in en denk zeker ook aan de actualiteit. Bepaal je eigen mening over het standpunt maar verken zeker ook de argumenten die mensen met andere standpunten geven.
Hierbij kan het ook nuttig zijn om ter voorbereiding te achterhalen wat de leerlingen weten of denken te weten over het onderwerp. Dit kan je eventueel doen met een korte woordenassociatie.
Je kan op voorhand meegeven dat de leerlingen volgende les aan een gevoelig thema zullen werken. Geef ook mee wat dit thema is, zo geef je de leerlingen de mogelijkheid en tijd om zich mentaal voor te bereiden.
Bedenk van tevoren hoe je het klaslokaal inricht indien je niet digitaal werkt. Met een kringopstelling creëer je bijvoorbeeld een vertrouwende en intieme sfeer, waarbij alle leerlingen elkaar kunnen aankijken.
3. Ga samen op zoek naar antwoorden indien nodig
Rijzen er tijdens het gesprek vragen op waarop je niet onmiddellijk het correcte antwoord kan bieden, ga dan samen op zoek naar het antwoord. Dit versterkt de authenticiteit van het gesprek. Als leerkracht hoef je niet alle antwoorden te kennen en leerlingen hoeven je niet op je woord te geloven. Door samen antwoorden te zoeken, los je die problemen vanzelf op.
4. Laat ruimte voor eigen getuigenissen, ervaringen en emoties
Een gevoelig onderwerp enkel rationeel aanpakken is zelden een goed idee. Berust het gesprek op feiten en cijfers maar laat ook plaats voor emoties. Laat leerlingen het meer menselijke en persoonlijke aspect van het thema uiten. Als dit op een veilige manier gebeurt, is het een verrijkende ervaring voor iedereen. Het zal ook een hele hoop onuitgesproken frustraties vermijden.
5. Laat leerlingen hun eigen mening vormen
Dit kan je best doen onder de vorm van een dialoog in plaats van een debat. Bij een debat is het de bedoeling om de tegenpartij te overtuigen. Bij een dialoog draait het echter rond wederzijds begrip en respect. Dit geeft leerlingen de kans om de complexiteit van het onderwerp te laten inzien en te leren waarderen, en toont dat verschillende standpunten over hetzelfde onderwerp vredig kunnen samenleven.
6. Verzorg de sfeer van het gesprek
Herinner de leerlingen aan de gemaakte afspraken. Het is interessant om deze afspraken te visualiseren door ze op een zichtbare plaats te hangen tijdens het gesprek. Zorg er zeker voor dat iedereen die iets wil zeggen hier de kans toe krijgt, maar garandeer ook dat leerlingen die niets willen delen, zich hier niet toe verplicht voelen.
7. Maak ruimte voor creativiteit
Soms voelen leerlingen na het behandelen van een gevoelig onderwerp de nood om hun mening bij te schaven, te onderbouwen of te uiten op een bepaalde manier. Moedig deze leerlingen zeker aan en toon interesse in wat ze ontwerpen.
8. Grenzen stellen
Iedereen heeft recht op het uiten van zijn/haar/hun eigen mening, maar haatdragende uitspraken en boodschappen die aanzetten tot geweld kunnen niet. Stel daarom duidelijke grenzen.
Zorg er wel voor dat je de boodschap begrenst en niet de persoon. Bijvoorbeeld: 'Wat je nu zegt, vind ik niet kunnen want het is respectloos en kwetsend. Je mag altijd je mening geven maar dan wel op een beleefde manier.'
Geef zeker ook de andere leerlingen de kans hun meer gematigde mening te uiten. Jongeren laten zich liever/gemakkelijker beïnvloeden door (de mening van) hun peers dan door autoriteitsfiguren.
Indien het er echt verhit aan toe gaat, kan je best niet meteen in discussie gaan. Stel aan iedereen voor om even tot rust te komen en goed na te denken over de eigen argumenten. Dan kunnen jullie eventueel tijdens de volgende les het gesprek opnieuw aangaan.
Bron: https://www.schoolforrights.be/nl/news/hoe-omgaan-met-gevoelige-themas
Hoe leid je als leerkracht een constructief debat in je klas
Hoe laat je leerlingen in discussie gaan over complexe thema’s? hoe word je als leerkracht de ideale moderator? Filosoof Ruben Mersch toont in het Sint-Guido-instituut in Anderlecht hoe je dat aanpakt: “Debatteren gaat niet om winnen, maar om samen problemen oplossen.”
Tips van Ruben Mersch
1. Start simpel
‘Zijn jullie bereid om minder vlees te eten om het klimaat te redden?’ Vertrek van een eenvoudige vraag en maak het debat stap voor stap complexer. Vaak heeft niet elke leerling voldoende kennis over het onderwerp. Voor jou de kans om bijvoorbeeld te vertellen dat kippen minder broeikasgassen uitstoten dan koeien. Zo voeg je telkens extra lagen toe aan je debat. Wie weet brengt die eenvoudige beginvraag je uiteindelijk bij complexe discussies.
2. Deel je klas niet op in ‘ja’ en ‘nee’
Als je bij de start van het debat vraagt wie voor is en wie tegen, plaats je je leerlingen lijnrecht tegenover elkaar nog vóór het eerste argument gevallen is. Je debat heeft plots meer weg van een stammentwist: niemand luistert nog naar de andere partij. Het enige wat de deelnemers nog willen bereiken, is het gelijk van hun eigen kamp bewijzen. Jammer, want een debat is geen robbertje vechten met een winnaar en een verliezer. Het is de hoop dat we er samen uit kunnen geraken.
Wat je wél kan doen: vraag je leerlingen om zichzelf te situeren op een continuüm, een genuanceerde positie tussen pro en contra. Pin leerlingen tijdens het debat ook niet vast op hun vorige uitspraken. Dan dwing je ze om hun standpunt te verdedigen en ontneem je ze de kans om hun standpunt aan te passen.
3. Laat de tegenstem aan het woord
Geef die ene leerling met een afwijkende mening de ruimte om zijn standpunt te verdedigen. Het vergt moed om iets te zeggen waar de meerderheid het niet eens mee is. Stel zelf de standpunten in vraag waarover de hele klas het eens lijkt. Als je leerlingen enkel uitspraken horen die de heersende opinie binnen die groep versterken, polariseert de mening van de hele klas.
4. Stel vragen, geef geen antwoorden
Soms wil je je in het debat mengen. Zeker als je onzinnige of extreme standpunten hoort. Dat werkt zelden. De tegenpartij zal haar standpunt met nog meer vuur verdedigen. ‘Kan je uitleggen hoe het verder moet als we alle auto’s afschaffen?’ Als je vragen stelt, dwing je mensen net om over hun standpunt na te denken.
5.Blijf in je rol
Laat jouw mening het debat niet beïnvloeden. Je bent moderator, geen deelnemer. Drijven leerlingen je in een hoekje en willen ze absoluut weten wat jij vindt? Zeg dat jouw ideeën er op dat moment niet toe doen. Leg uit waarom je aan je rol vasthoudt. En geef je mening desnoods ná het debat.
6. Waardeer elk argument, ook als het idioot lijkt
Een leerling die voorstelt om naar Mars te verhuizen om de klimaatcrisis te ontlopen. Of vluchtelingen een plek te geven in dunbevolkte gebieden op aarde, zoals Siberië. Als de rest van de klas die leerling uitlacht en jij niet ingrijpt, is de kans groot dat hij toeklapt of het debat net gijzelt met steeds extremere standpunten om ‘wraak’ te nemen. Onderschat de waarde van die uitspraken niet. Natuurlijk kan je vluchtelingen niet naar gebieden sturen die quasi onbewoonbaar zijn. Maar je kan je afvragen aan welke eisen zo’n toevluchtsoord wél moet voldoen. En zo heb je weer een interessante discussie.
7. Zoek naar gemeenschappelijke grond
‘Zijn we het erover eens dat je recht hebt op asiel als er oorlog woedt in je thuisland?’. Met zulke vragen zoek je naar verbinding en stimuleer je dat mensen naar elkaar luisteren als het gaat over de punten waarop ze van mening verschillen.
8. Spreek je waardering uit
Mensen die met elkaar in debat gaan, naar elkaar luisteren en bereid zijn om van elkaar te leren: allesbehalve evident. Slagen je leerlingen daarin? Benoem die prestatie. Wie heeft zijn mening bijgesteld na dit debat? Ook in die vraag schuilt veel waardering. Het vergt moed om openlijk je standpunt te wijzigen.
Ruben Mersch is filosoof, bioloog en auteur. Met zijn eerste boek ‘Oogklepdenken’ legde hij de denkfouten van ons brein bloot. In ‘Van Mening verschillen’ vertelt hij waarom we in een discussie zo graag ons eigen grote gelijk halen en hoe je wél een constructief debat kan voeren.
https://www.klasse.be/178802/debat-klas-tips-ruben-mersch/
'What the FAQ?!' brochure
Wil je werken aan je begeleidershouding, of heb je een vraag over een specifieke situatie die zich in je klas voordeed? Je vindt heel wat concrete situaties in What the FAQ?!, een bundel van Pimento over begeleidershouding bij relationele en seksuele opvoeding. Pimento heeft veel ervaring in vorming in relaties en seksualiteit bij jongeren en heeft als doelpubliek jongeren met diverse achtergronden. Vanuit deze ervaringen werden onderstaande veel voorkomende vragen opgeschreven en hoe erop te reageren.
Deze publicatie van Pimento biedt handvatten om het thema relaties en seksualiteit bespreekbaar te maken in superdiverse groepen.
FAQ (Frequently Asked Questions):
- Moet ik zelf een expert zijn?
- In mijn groep zitten twee jongeren die altijd aan het woord zijn. De rest luistert mee maar heeft geen inbreng. Wat moet ik doen?
- Hoe zorg ik ervoor dat iedereen zich op hun gemak voelt bij een vorming over relaties en seksualiteit?
- Wat doe ik als jongeren mij persoonlijke vragen stellen?
- Hoe zorg ik ervoor dat jongeren niet sociaal wenselijk gaan antwoorden?
- Ik plan volgende maand een vorming in mijn groep. Moet ik de ouders daarvoor verwittigen?
- De jongeren in mijn groep gebruiken 'homo' als scheldwoord. Als ik daarop reageer zeggen ze dat dat maar 'om te lachen' is. Hoe reageer ik daarop?
- Ik kom het lokaal binnen en een van de jongeren zegt: 'Vorming over seks? Dat is niet nodig hoor, wij weten alles al!'. Wat doe ik?
- Ik wil dat jongeren ook na de vorming over dit thema juiste informatie kan krijgen/ vinden. Hoe pak ik dit het best aan?
- Hoe ga ik om met jongeren die heel negatief zijn ten opzichte van holebi's?
- De jongeren in mijn groep doen tijdens de vorming hun oren dicht, ze willen het niet horen. Wat doe ik?Wat doe ik als mijn hele groep commentaar heeft op één jongere?
- Alle jongeren in mijn groep vinden dat een meisje negatieve aandacht uitlokt als ze een kort rokje aan heeft. Hoe speel ik daarop in?
- De meisjes in mijn groep zeggen dat ze anale seks hebben zodat hun maagdenvlies intact blijft en ze zeker bloeden bij de eerste keer. Hoe reageer ik daarop?
- Een jongere zegt: 'Ik mag van mijn geloof toch geen seks hebben voor het huwelijk, dus moet ik daar niet over leren'. Wat moet ik daarop zeggen?
- Enkele jongeren van mijn groep denken heel stereotiep. De vrouw moet koken, voor de kinderen zorgen en het huishouden doen. Dat is bij hen thuis ook zo. Hoe speel ik daarop in, zonder hun thuissituatie in vraag te stellen?
- Tijdens de vorming vertelt een jongere wenend dat die seksueel misbruikt werd door een familielid. Hoe ga ik daarmee om?
